Donald Tramp AQSh prezidentligini boshlashi arafasida AQSh va Armaniston Strategik hamkorlik haqidagi Xartiyaga imzo chekdi. Hujjatga Bayden ma’muriyati davridagi AQSh Davlat kotibi Entoni Blinken va Armaniston Tashqi ishlar vaziri Ararat Mirzoyan imzo qo’ydi.
Blinkenning so‘zlariga ko‘ra, Xartiya doirasida tuzilgan komissiya ikki tomonlama hamkorlikni bir qator asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha kengaytirish uchun asos yaratadi. Bu yo‘nalishlar iqtisodiy masalalar, xavfsizlik va mudofaa, demokratiya hamda adolatni o‘z ichiga oladi.
Shuningdek, AQSh Davlat kotibi hujjat Armaniston suverenitetini mustahkamlashga hissa qo'shishini ta'kidladi.
O‘z navbatida, Armaniston Tashqi ishlar vaziri Ararat Mirzoyan Yerevan va Vashington murakkab xalqaro munosabatlar sharoitida muhim ahamiyatga ega hamkorlik darajasiga yetganini ta’kidladi.
U AQSh bilan atom sohasida hamkorlik to‘g‘risida kelishuv bo‘yicha muzokaralarni boshlashni e’lon qildi, shuningdek, Armaniston IShID ekstremistik guruhiga qarshi global koalitsiyaga qo‘shilishni rejalashtirayotganini ma’lum qildi.
Avvalroq, Armaniston hukumati Yevroittifoqqa qo‘shilish tashabbusini ilgari suradigan qonun loyihasini ma’qullagan edi.
Kuzatuvchilar ta’kidlaganidek, so‘nggi yillarda Armaniston va umuman mintaqa atrofida beqaror geosiyosiy vaziyat shakllandi. Rossiya bilan ikki tomonlama munosabatlarda ayrim kelishmovchiliklar yuzaga keldi. Shunga qaramay, Yerevan energetika va savdo sohasida Moskvaga bog‘liqligicha qolmoqda va rasmiy jihatdan bo‘lsa-da, Rossiyaning harbiy ittifoqchisi hisoblanadi.
Biroq Armanistonda tashqi siyosatni diversifikatsiya qilish tarafdorlari soni ortib bormoqda, shuningdek, yaqinda Tog‘li Qorabog‘ atrofida yuz bergan voqealardan so‘ng, xavfsizlik borasida Rossiyaga bo‘lgan oldingi darajadagi qaramlikka qaytishni istovchilar soni kamayib bormoqda.
“Xartiyaning ahamiyatini nafaqat Yerevanning manfaatlari nuqtai nazaridan, balki mintaqaviy jihatdan ham ko‘rib chiqish kerak”, - dedi yozuvchi va jurnalist Mark Grigoryan “Amerika Ovozi”ning Rus xizmatiga bergan izohida.
Uning fikriga ko‘ra, ushbu hujjat uzoq muddatli strategik maqsadlarni o‘z ichiga oladi.
“Ushbu hujjat AQShning mintaqadagi ta'sirini kuchaytirishga qodir, chunki bu yerda murakkab vaziyat yuzaga kelgan, - dedi Grigoryan. – Rasmiy Yerevan bugungi kunda nafaqat Boku va Anqara tomonidan jiddiy bosim ostida, balki Yerevan Moskva tomonidan ham kuchli bosimga uchramoqda. Bu bosim unchalik ko‘zga tashlanmasa-da, doimiy ravishda sezilib turadi. Rossiyada turli darajalarda tinimsiz “bizdan uzoqlashishga harakat qilsangiz, buning oqibati o‘zingiz uchun yomon bo‘ladi”, deya ta’kidlamoqda”.
Bundan tashqari, ushbu kelishuvni Armanistondagi ichki siyosiy jarayonlar nuqtai nazaridan ham ko‘rib chiqish lozim, deb ta’kidladi Mark Grigoryan.
“Hozircha bu haqda mamlakatda ochiq gapirilayotgani yo‘q. Ammo taxminan bir yarim yildan keyin bizda parlament saylovlari bo‘lib o‘tadi. Xartiya – hukmron partiyaning Armanistonni G‘arbga yo‘naltirgan siyosatini mustahkamlashga qaratilgan qadamlardan biri. Ushbu yo‘nalishga qarshi chiqqan muxolifat esa Moskvaga yon bosuvchi pozitsiyani qo‘llab-quvvatlamoqda. Shu o‘rinda katta savol tug‘iladi: oddiy armanistonliklar – ya'ni, ovoz berishi kerak bo‘lgan fuqarolar bu haqda qanday fikrda va bunga qanday munosabatda? Bu yerda juda ko‘p yashirin xavflar mavjud”, - dedi u.
Yozuvchi ushbu masala bilan bog‘liq muammolar juda ko‘pligidan xavotir bildirdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, bu nafaqat hukumat, balki muxolifat uchun ham birdek murakkab masala hisoblanadi.
Xartiyaning o’zi strategik hamkorlik haqida bo‘lsa-da, u hech qanday aniq muammolarni hal qila olmaydi yoki uni imzolagan tomonlarga mutlaq kafolatlar bera olmaydi, deb hisoblaydi Tartu universiteti Sharqiy tadqiqotlar markazining taklif etilgan tadqiqotchisi Boris Dolgin.
Biroq uning fikriga ko‘ra, ushbu hujjat Armanistonning o’z yo‘nalishini tobora aniqroq tanlayotganidan dalolat beradi va uni mamlakat hukumatining Yevropa Ittifoqiga qo‘shilish jarayonini boshlash haqidagi qonun loyihasini tasdiqlashi kontekstida ko‘rib chiqish kerak.
“Bir vaqtning o‘zida G‘arbdagi hamkorlarining ushbu tanlovni qabul qilishga va qo‘llab-quvvatlashga tayyorligi, albatta, Yerevan pozitsiyasini mustahkamlaydi. Shu bilan birga, bu Rossiya, Eron, Ozarbayjon va Turkiyada, ushbu davlatlar hukumatlari pozitsiyalari farq qilishiga qaramay, tushunarli darajada norozilikni keltirib chiqaradi”, – deya aniqlik kiritdi u “Amerika Ovozi”ning Rus xizmati bergan izohida.
“Bu norozilikni Boku ritorikasining keskinlashuvidan ham sezish mumkin, chunki u qo‘shni davlatning siyosiy va harbiy xavfsizlik tizimining yanada xilma-xil tuzilmasi bilan hisoblashishga majbur bo‘lmoqda. Shuningdek, bu Rossiya amaldorlari va targ‘ibotchilarining, jumladan, Tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrovdan tortib “Hafta xabarlari”dasturi boshlovchisining reaktsiyalarida ham aks etmoqda”.
Boris Dolginning ta’kidlashicha, Armaniston Rossiya bilan aloqalarni saqlab qolishga harakat qilayotgan bo‘lsa-da, xavfsizlikni ta’minlashda samaradorligi past bo‘lgan tuzilmalardan uzoqlashib, AQSh kabi davlatlar bilan yangi hamkorlik yo‘llarini qidirmoqda.
“Rosatom” tuzilmalari bilan hamkorlik davom etar ekan, yadro energetikasi sohasida AQSh bilan hamkorlik masalalari ham muhokama qilinmoqda. Armaniston AESi hali ham Rossiya atomchilarining xizmat ko‘rsatish hududida qolayotgan bo‘lsa-da, kelajakdagi yangi stansiyaning maqomi masalasida vaziyat butunlay boshqacha bo‘lishi mumkin”, - deydi Dolgin.
Ekspertning aytishicha, Moskvadan eshitilayotgan Armanistonning Yevropa Ittifoqi (YI) va Yevrosiyo Iqtisodiy Ittifoqida bir vaqtning o‘zida a’zo bo‘lishi mumkin emasligi haqidagi tezislar 2013-yilda Kremlning Ukraina rahbariyatiga YI bilan assotsiatsiya shartnomasini imzolashni taqiqlash to‘g‘risidagi qat’iy ogohlantirishlarini eslatadi.
Bu vaziyatlar bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi, ammo Rossiya o‘zining geosiyosiy sheriklariga nisbatan keskin pozitsiyasini saqlab qolmoqda va ularni murosaga asoslangan variantlarni muhokama qilish o‘rniga, bir tomonlama tanlov qilishga majburlamoqda, deb xulosa qildi u.
“Radio Svoboda” jurnalisti va “Exo Kavkaza” muharriri Vadim Dubnovning fikricha, imzolangan hujjat ko‘proq ramziy xarakterga ega. Uning so‘zlariga ko‘ra, ushbu akt orqali Yerevan o‘zining tashqi siyosiy maydonida paydo bo‘lgan “bo‘shliqlarni to‘ldirmoqda”.
“Armaniston Rossiyadan uzoqlashishga intilayotgan bo‘lsa-da, Moskvaning Ozarbayjonni qo‘llab-quvvatlayotgani uni murakkab tanlovlar qilishga majbur qilmoqda. Shu sababli, Armaniston tinchlik jarayonini ikki tomonlama kelishuv asosida davom ettirishga rozi bo‘lishdan boshqa yo‘l topa olmayotgandek ko‘rinmoqda”, - dedi "Amerika Ovozi"ga u.
Bundan tashqari, Armaniston G‘arb bilan aloqalarni saqlab qolmoqchi va Yerevan buni Yevropa Ittifoqiga yaqinlashish va AQSh bilan strategik hamkorlikni boshlash orqali ifoda etmoqda, deb davom etdi Vadim Dubnov:
"Mening fikrimcha, bu hozircha faqatgina ramziy harakatlar. Masalan, AQSh bilan hamkorlikni mustahkamlash sifatida ko‘rilishi mumkin bo‘lgan vaziyatlar – masalan, atom energetikasi sohasidagi yordam yoki investitsiyalar – bunday shartnomasiz ham amalga oshirilishi mumkin edi. Ushbu qadamlar asosan siyosiy yo‘nalishni va ma’lum bir global guruhga mansublikni ko‘rsatish uchun qilingan ramziy aktlar sifatida qaraladi. Shu sababli AQShning Qozog‘iston bilan strategik hamkorligi bor; Armanistonning esa Gruziya bilan shunday hamkorligi mavjud va hokazo. Bu shunchaki dunyoda shakllanayotgan ma’lum bir o‘qqa sadoqatni namoyon etish usulidir”.
Jurnalistning fikricha, Ozarbayjon Armanistonning G‘arb bilan aloqalarini cheklashga va uni xalqaro maydonda izolyatsiya qilishga intilmoqda. Biroq Ozarbayjonning bu yo‘nalishda aniq strategiyasi yoki uzoq muddatli rejasi mavjud emasligi seziladi; bu esa Armaniston bilan munosabatlarda ma’lum bir noaniqlikni keltirib chiqarmoqda.
Yerevanning so‘nggi vaqtlardagi siyosati Rossiyada norozilik va ba’zan ochiqchasiga bezovtalikni keltirib chiqarmoqda. Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyan respublikada faoliyat yuritayotgan Rossiya telekanallarini bir necha bor mamlakatning ichki ishlariga aralashish va siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga urinishda ayblagan.
Kreml propagandasining faoliyati diplomatik mojarolarga olib kelmoqda. Yaqinda Armaniston Tashqi ishlar vazirligi Rossiya elchisini chaqirib, unga “Hafta xabarlari” dasturining so‘nggi soni bo‘yicha noroziligini bildirdi. Ushbu dasturni Dmitriy Kiselyov olib borgan edi. Armaniston diplomatlarining bahosiga ko‘ra, Kiselyov “respublikaning suvereniteti va hududiy yaxlitligiga qarshi yo‘naltirilgan sun’iy ravishda yaratilgan dasturlarni” tilga olgan. Yerevan va Boku munosabatlariga bag‘ishlangan reportaj Armaniston hukumatining g‘azabini qo‘zg‘atdi.
“Propagandachi Kiselyovga yuqoridan Armanistonni iloji boricha og‘riqliroq tanqid qilish buyurilgan bo‘lsa kerak, shuning uchun u astoydil harakat qilgan”, - deb taxmin qildi Mark Grigoryan.
“Bunday propaganda ko‘rsatuvlarini tomosha qilishga asablarim dosh bermaydi”, – dedi u. – “Ularda hech qanday mantiqiy fikr yo‘q. Bunday xatti-harakat Rossiyaga foyda keltiradi deb o‘ylamayman. Ular bunday qadamlar Armanistonni ulardan yanada uzoqlashtirishini tushunmayapti. Rossiyaning xartiyani imzolash va Yevropa Ittifoqiga qo‘shilish yo‘lida tashlangan dastlabki qadamlariga reaktsiyasi mutlaqo yetarli emas”.
“Rossiyaning Armanistonga nisbatan qilgan ongli va haqoratli harakatlariga Yerevan befarq qola olmadi. Biroq, teng kuch bilan javob berish imkoniyati yo‘qligi sababli, Armaniston bu vaziyatni diplomatik mojaro sifatida qabul qilib, unga siyosiy yo‘nalishda javob qaytardi. Bu strategiya Yerevanning o‘z suverenitetini himoya qilishda o‘z pozitsiyasini ko‘rsatishga urinishini ifodalaydi”, - dedi Vadim Dubnov.
Armanistonda “Hafta xabarlari” dasturining mamlakat hududida efirga uzatilishini to‘xtatish ehtimoli ko‘rib chiqilmoqda.
Bu kabi amaliyotlar allaqachon odatiy holga aylangan. 2024-yilda Armaniston Vladimir Solovyovning “Vecher” deb nomlangan mualliflik dasturlarini translyatsiya qilishni bloklagan edi.
Bundan oldin esa Kremlparast pozitsiyadagi “Sputnik-Armaniston” radiostansiyasining litsenziyasi bir oyga qaytarib olingan edi.
